نکات تربیتی کودکان بیش فعال
۱٫ از آنجا كه تعدادي از انتظارات، باورها، اسنادهاي نامناسب و پيشداوري‌هاي خاص والدين باعث بروز مشكلات ارتباطي والد ـ كودك مي‌شود، لازم است برخي از شناخت‌ها در نخستين مرحله آموزش و درمان اصلاح شوند. آموزش اين مرحله از مداخله توسط مشاور، آموزگار و روان‌شناس به والدين اين كودكان شامل توصيه‌هاي زير است:
- رفتار كودك مربوط به يك اختلال است و از روي قصد و عمد نيست.
- كودك توانايي يادگيري و موفقيت دارد.
- ايجاد احساس سازمان‌دهي و انعطاف‌پذيري در والدين براي تنظيم رفتار كودك.
- كودك مجموعه‌اي از توانايي‌هاي منحصر به فرد را دارد كه اين ويژگي‌ها ارزشمند هستند.
- والدين، ديگر اعضاي خانواده را در تشخيص و درك اختلال نارسايي توجه / بيش فعالي ياري دهند.
۲٫ باز نگه داشتن پل ارتباطي ميان والدين و كودك فوق‌العاده مهم است و موجب مي‌شود اختلاف‌ها و تعارض‌هاي ميان والدين و كودك به شكل مؤثري از ميان برداشته شود و از وخيم‌تر شدن روابط ميان آنها جلوگيري كند. براي آموزش اين مرحله از مداخله موارد زير پيشنهاد مي‌شود:
- در هنگام صحبت با كودك ارتباط چشمي با او داشته باشيد.
- با جملات ساده صحبت كنيد و از كلماتي كه كودك آنها را نمي‌فهمد، استفاده نكنيد.
- آرام ولي محكم صحبت كنيد. اگر معمولاً هنگامي كه كاري از كودكتان مي‌خواهيد صداي‌تان را بلند مي‌كنيد، كودك مي‌آموزد تا هنگامي كه صداي‌تان را به حداكثر نرسانده‌ايد، به شما بي‌توجهي كند.
- کودکان بیش فعال را میتوان با قصه، آرام و به کودکی تبدیل کرد که تمرکز و حوصله گوش دادن دارد. قصه هایی که کودک می شنود، آموزش یافتن راه حل مشکلات زندگیست.
- توانايي صدور دستورهاي مؤثر و مناسب
خواسته‌هاي خود از كودكتان را بدون توجه به حرف‌هاي او چندين بار تكرار كنيد. اين روش «سوزن گرامافون گير كرده» نام دارد.
- مطمئن شويد كودكتان وظايفش را متوجه شده و از او بخواهيد دستور را با صداي بلند تكرار كند.
- دستورهاي ملموس و كوتاه را از كودك بخواهيد و در يك زمان چند دستور ندهيد.
به عنوان مثال، خواسته‌هايي همانند : (بچه خوبي باش یا اتاقت را جمع كن)، بسيار مبهم است و مي‌توان از جملاتي مانند (فوراً اسباب‌بازي‌هايت را در جعبه بريز) استفاده كرد.
- براي انجام كارها از كودك خواهش نكنيد. اگر شما در مورد مسأله‌اي از كودك خود خواهش كنيد، بايد انتظار جواب (نه) را داشته باشيد.
- وظايف را به مراحل كوچكتر تقسيم كنيد.
- وظايف را به مراحل كوچكتر تقسيم كنيد.
- به كودك خود بگوييد كه چه كاري را بايد انجام بدهد، نه اينكه چه كاري را نبايد انجام بدهد.زيرا بايد به اين كودكان شروع راه را نشان دهيم، نه اينكه آنها را متوقف كنيم.
- به كودك علامتي نشان دهيد كه به او بفهماند زمان شروع كارش است.از كودك بخواهيد به شما بگويد در شروع، وسط و پايان چه كارهايي را انجام داده است.
- يادگيري، تشويق و تنبيه در زمان‌هاي مناسب
– بازخورد فوري نشان دهيد و رفتار كودك را براي موفقيت‌هاي كوچكتر ناديده نگيريد. براي تقويت اثرات تحسين مي‌توانيد جايزه‌اي را نيز با آن همراه كنيد.
– به كودك خود بگوييد كه از كدام كارش خوشحال شده‌ايد و او وعده هديه‌اي را بدهيد، ولي هديه دادن را براي زمان‌هاي خاص بگذاريد تا كودك هميشه منتظر آن نباشد.
– از اقتصاد پولينه‌اي (ژتوني) استفاده كنيد. به عنوان مثال، برچسب‌هاي ستاره‌دار و يا اشياء رنگي را انتخاب كنيد و در مقابل انجام كار درست يك ژتون به كودك بدهيد و در مقابل انجام كار اشتباه، يك ژتون از او بگيريد و مثلاً، در ازاي جمع‌آوري پنج ژتون يك هديه به او بدهيد.
– از روش محروم كردن استفاده كنيد. در استفاده از اين روش به نكات زير توجه كنيد:
– محل محروميت را به دقت انتخاب، و از امنيت و سلامت آن اطمينان حاصل كنيد. براي مؤثر بودن اين روش، كودك بايد احساس كند چيزي را از دست مي‌دهد. بنابراين، محل محروميت بايد خسته‌كننده باشد(البته نبايد تاريك يا ترسناك باشد). به عنوان مثال، برخي والدين در بسياري از مواقع كودك را براي تنبيه به اتاق خود مي‌فرستند، اما كودك در اتاقش به بازي يا كارهاي ديگر مشغول مي‌شود. پس نخست نتايج تنبيه را بررسي كنيد.
ـ مدت زمان محروميت را بر حسب سن كودك تعيين كنيد. گذراندن دوره‌هاي طولاني در يك اتاق يا محروم شدن از بيرون رفتن از خانه براي چند هفته سازنده نيست و كودك را آزرده مي‌كند. معمولاً يك محروميت كوتاه‌مدت، خيلي مؤثرتر است. يك كودك در ازاي هر سال از سنش، يك دقيقه محروم مي‌شود.
بر اين اساس، براي يك كودك چهار ساله، چهار دقيقه و براي يك كودك پنج ساله، پنج دقيقه و … كافي است.
ـ اجازه ندهيد دوره محروم شدن، راهي براي دور ماندن از مسئوليت‌ها باشد. پس از به پايان رسيدن زمان محروميت، از كودك بخواهيد كاري را كه پيش از تنبيه بايد انجام مي‌داد، انجام دهد يا رفتار مناسبي نشان دهد.
- پیش‌بینی کردن راه‌های تخلیه انرژی اضافی کودک، مثل فعالیت‌های ورزشی و هوازی مانند دویدن، شنا، کاراته و فوتبال.
- از كودك بخواهيد فعاليت‌هاي كوچكي را براي شما انجام بدهد. براي مثال، مداد يا كاغذي را براي شما بياورد. در طول اين زمان هر بار يك دستور به كودك بدهيد. در طول روز مي‌توانيد چندين بار اين كار را انجام دهيد. اين كار احساس مسئوليت بيشتري به كودك مي‌دهد و سبب تقويت اعتماد به نفس وي مي‌شود.
- يك ساختار زماني ثابت را براي غذا خوردن، انجام تكاليف، تلويزيون نگاه كردن، بيدار شدن و به رختخواب رفتن تنظيم كنيد، زيرا زمان‌هايي كه تنظيم نشده باشد، باعث تشديد اختلال در اين كودكان مي‌شود. يك ساعت بزرگ در اتاق كودك و چند ساعت در خانه داشته باشيد.
- با ايفاي نقش، كودكتان را آموزش دهيد. اين موقعيت‌ها مي‌تواند شامل دعوت يك دوست به بازي، صحبت با تلفن، خوش‌آمدگويي به مهمان، گفتگو با كودكان و … باشد.
- نکات مهم در آموزش کودک و انجام تکالیف درسی. در انجام تکالیف نمی‌توان کودک بیش‌فعال را رها کرد و تا مدتی لازم است او را همراهی کنید.
- فراهم کردن فضای مطلوب برای درس خواندن و اجتناب از قرار دادن چند بچه بیش فعال هنگام درس خواندن کنار یکدیگر.
- تقسیم کردن زمان برای انجام فعالیت‌های آموزشی: تکالیف درسی در بخش‌های ۱۰ تا ۱۵ دقیقه‌ای انجام شود و بین تکالیف درسی می‌توانند چند دقیقه بازی کنند.
- بهتر است کودک هنگام انجام تکالیف درسی در اتاقی باشد که محرک‌های محیطی نداشته باشد یا حداقل باشند.
- اگر کودک عادت دارد که پاسخ پرسش را سریع بدهد با تمرین عقربه‌های ساعت از او بخواهید تا ۳۰ ثانیه صبر کند و بعد پاسخ دهد.
- با کودک برای انجام تکالیف مسابقه دهید و اجازه دهید برنده شود.
- بین او و همکلاسی‌هایش حس مقایسه ایجاد نکنید.
- روش آموزشی اولیای مدرسه با والدین همسو باشد تا کودک دچار سردرگمی نشود. و از ابزارهای متنوع برای یادگیری و آموزش استفاده کنید.
- زمان مشخصي را براي انجام تكاليف انتخاب و براي انجام تكاليف روزمره جدولي تهيه كنيد. به عنوان مثال، شنبه‌ها، رياضي و فارسي.
- برای آموزش از حواس چندگانه کودک استفاده کنید یعنی مثلا اگر حرف «د» را به او آموزش می‌دهید بهتر است که روی تخته یا لوح حرف «د» را بنویسد و همزمان تلفظ کند.
- انجام تمریناتی که نیاز به تمرکز دارند مانند ماهیگیری، نقاشی، خطاطی.
- بازی یک ریتالین است!
همچنین هنر و سرگرمی های ذهنی می توانند، مفید باشند. مثلا نقاشی کشیدن، کاردستی درست کردن یا موسیقی، فعالیت هایی هستند که فرصت های خلاقانه ای را فراهم می کنند.
نکته مهمی که در این مقوله وجود دارد، نظارت بر پیشرفت کودک است. اگر ببینیم در انجام کار خاصی مثلا ورزش فوتبال یا نقاشی پیشرفتی ندارد، باید فعالیت دیگری را جایگزین آن کنیم.
۸- به یک گروه حمایتی بپیوندید.
برخورد و اتخاذ شیوه های تربیتی با کودکان بیش فعال بسیار توانفرساست. در این گروه های حمایتی شما با سایر مادران دارای فرزند بیش فعال آشنا خواهید شد که ضمن احساس همدردی کردن با آنان، می توانید از تجارب موفق آنان نیز استفاده کنید.
برگرفته از مقالات. مترجم مژگان پرنون کارشناس ارشد روانشناسی
